Turkije zal de NAVO aanvraag van Zweden steunen. Maar ging het eigenlijk wel om Zweden? Of ging het feitelijk, om de bestelling van de F16 straaljagers uit Amerika en het EU-lidmaatschap en was Zweden slechts een stuk op het schaakbord?
Maandag laat werd het duidelijk: de overeenkomst, waarin Turkije zich ertoe verbindt de NAVO-aanvraag van Zweden zo spoedig goed te keuren. Zweden daarentegen belooft de strijd tegen het terrorisme te intensiveren en op ministerieel niveau samen te werken met Turkije op het gebied van veiligheidskwesties. Bovendien heeft Zweden beloofd de inspanningen van Turkije, om lid te worden van de EU, te steunen. Er staan in totaal zes punten in de openbare delen van de overeenkomst: 1). Zweden heeft het afgelopen jaar zijn grondwet gewijzigd, nieuwe wetten aangenomen en zijn strijd tegen de PKK aanzienlijk uitgebreid. Zweden heeft ook de wapenexport naar Turkije hervat. Al met al voldoet dit aan de eisen, die Turkije aan Zweden stelde tijdens de NAVO-top in Madrid in 2022. 2). Zweden en Turkije komen overeen, om hun samenwerking voort te zetten in overeenstemming met de overeenkomst van Madrid en om nieuw veiligheidswerk tussen de landen op ministerieel niveau tot stand te brengen. Deze samenwerking, een zogenaamd “Security Compact”, is bedoeld om terrorisme te bestrijden. Zweden verbindt zich er ook toe, de organisaties YPG/PYD en FETO niet te steunen. 3). Zowel Zweden als Turkije zijn het erover eens, dat terrorismebestrijding een lange termijn inspanning is, die zal worden voortgezet, nadat Zweden tot de NAVO is toegetreden. Jens Stoltenberg, voorzitter van de NAVO, bevestigt, dat de NAVO alle vormen van terrorisme categorisch veroordeelt en dat de NAVO haar werk ter bestrijding van terroristische misdaden moet intensiveren. 4). De NAVO, Turkije en Zweden erkennen het principe dat er geen beperkingen, obstakels of sancties mogen zijn tegen defensiehandel of -investeringen tussen NAVO-bondgenoten. Als die er zijn, moeten ze worden geëlimineerd. 5). Zweden en Turkije moeten een economische samenwerking aangaan, waarbij beide landen de kansen moeten maximaliseren, om handel en investeringen tussen hen te vergroten. 6). Zweden moet de pogingen van Turkije om lid te worden van de EU actief steunen, bijdragen aan een modernisering van de douane-unie tussen Turkije en de EU en de visumprocedure vereenvoudigen voor Turkse burgers die naar de EU reizen.
De overeenkomst is een politiek succes voor de Zweedse regering, die het NAVO-lidmaatschap heeft bestempeld, als de “belangrijkste factor voor de nationale veiligheid” van Zweden. Maar het is moeilijk om duidelijke conclusies te trekken uit deze overeenkomst. Er wordt bijvoorbeeld niets gezegd over wanneer Turkije de NAVO-aanvraag van Zweden zal ratificeren. Het Turkse parlement zal er over moeten stemmen en zal dat waarschijnlijk pas in oktober doen. In Zweden zijn nieuwe koranverbrandingen gepland, die in het verleden tot verhitte gevoelens in Turkije en (zeer begrijpelijk) in andere islamitische landen hebben geleid en het NAVO-proces hebben verstoord. Het is overigens nog onduidelijk wanneer Hongarije de NAVO-aanvraag van Zweden zal goedkeuren. Het parlement in Boedapest is met zomervakantie gegaan en moet worden opgeroepen, om het Zweedse NAVO-lidmaatschap goed te keuren. Of dat gaat gebeuren is nog maar de vraag. Wat betreft de delen van de overeenkomst, die betrekking hebben op de verplichtingen van Zweden, bestaat er veel onzekerheid. Enerzijds zijn verschillende formuleringen vrij onduidelijk en doen ze sterk denken, aan wat Zweden en Turkije afgelopen zomer al waren overeengekomen, in het kader van de NAVO-top in Madrid. Aan de andere kant kunnen bepaalde formuleringen, afhankelijk van hoe ze in de praktijk worden toegepast, problematisch worden voor Zweden. Bijvoorbeeld de terugkerende kritiek op Turkije vanuit Zweden, de EU en verschillende organisaties, vanwege gebreken in de democratie, schendingen van mensenrechten en de werking van het rechtssysteem. Turkije heeft zich onder leiding van president Erdoğan ontwikkeld in een autoritaire richting, die eerder door, onder meer Zweden, zwaar werd bekritiseerd. Wetten tegen terrorisme en misdaden tegen de staat, evenals beschuldigingen van laster van de president, worden gebruikt om afwijkende meningen en critici van het regime het zwijgen op te leggen. Tijdens het NAVO-proces is de Zweedse kritiek op Turkije bedaard en zowel de overeenkomst in Madrid afgelopen zomer als de overeenkomst van maandag in Vilnius zullen naar verwachting leiden tot nauwere samenwerking met Turkije op een aantal verschillende punten.
Het meest gevoelig ligt de samenwerking op het gebied van veiligheid en terreur, niet in de laatste plaats gezien het gebrek aan rechtszekerheid in Turkije. En het feit dat de term “terreur” ruimer wordt gebruikt. Een voorbeeld hiervan is, dat regime-kritische journalisten en schrijvers die in Zweden wonen “terroristen” worden genoemd en door Turkije om uitlevering zijn verzocht. Een ander voorbeeld is, dat Koerdische organisaties zoals de PYD/YPG door Turkije als terroristen worden geclassificeerd, maar niet door de EU, de VS of Zweden. De belofte van Zweden, om de toenadering van Turkije tot de EU te steunen, kan ook op obstakels stuiten bij andere EU-landen. Gebrek aan rechtszekerheid en schendingen van de mensenrechten in Turkije hebben geleid tot beperkte steun binnen de EU om de toetredingsonderhandelingen nieuw leven in te blazen. Toch is dit precies waar Zweden zich toe heeft verbonden, om Turkije te helpen. Aan de andere kant worden deze aankondigingen in Turkije geïnterpreteerd als een belangrijke ommekeer van president Erdoğan in een meer pragmatische en prowesterse richting. Het is nog te vroeg om hieruit harde conclusies te trekken. Het is echter in het belang van Turkije, om zich meer naar het Westen te wenden. Het land heeft grote behoefte aan kapitaal en investeringen, zowel om een verlamde economie te redden als om de wederopbouw na de aardbeving aan te kunnen.
Het feit, dat er nu plotseling een “Ja” is gekomen vanuit Turkije, zonder dat er vanuit Zweden nu zoveel aan de eisen van Erdoğan is tegemoet gekomen, is vreemd. Er wordt dan ook gedacht, dat het NAVO-lidmaatschap van Zweden een “pion “was in een internationaal spel, over de geweigerde Amerikaanse verkoop van gevechtsvliegtuigen aan Turkije. Daarachter schuilt een conflict over de aankoop van Russische luchtwapens door NAVO-land Turkije, dat leidde tot ultimatums en sancties van bondgenoten en de Verenigde Staten. Turkije wordt omringd door verschillende conflicten en maakt zich zorgen, dat de VS prioriteit geven aan de veiligheid van andere landen, zoals Griekenland, zegt een analist bij FOI. Turkije heeft nu groen licht gegeven voor het Zweedse NAVO-lidmaatschap, na meer dan een jaar zich ertegen te hebben verzet met eisen voor interne politieke veranderingen, die in Zweden moeten plaatsvinden. Achter de kwestie van het NAVO-lidmaatschap van Zweden is ook intensief onderhandeld met de Verenigde Staten over de aankoop van de F-16 straaljagers, die Turkije al enkele jaren graag wil kopen. Zeer waarschijnlijk de belangrijkste reden om het NAVO-lidmaatschap van Zweden te blokkeren. Een van de grootste tegenstanders in de VS van de verkoop was Democraat Menendez, voorzitter van de Senaatscommissie voor Buitenlandse Betrekkingen. Hij heeft de F16-straaljagers onder meer niet willen verkopen vanwege mensenrechtenredenen en de gespannen relatie van Turkije met NAVO-land Griekenland, meldt CNN. Verschillende landen in de nabijheid van Turkije, zoals Israël, Griekenland en Iran, hebben geavanceerde luchtverdedigingscapaciteiten en daarom was het een Turkse prioriteit, om zijn luchtverdediging te moderniseren, zegt de analist in het Midden-Oostenproject bij het Total Defense Research Institute. De VS, die Zweden in de NAVO wilden zien, hebben diplomatieke onderhandelingen gevoerd met Turkije, dat volgens CNN had moeten kunnen instemmen met lidmaatschap, als ze het F-16-vliegtuig kunnen kopen. Amerikaanse politici zouden zich ook tegen de verkoop hebben verzet. Totdat Turkije instemde met Zweden. Na de duim omhoog van de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan over het Zweedse NAVO-lidmaatschap kwam maandag het bericht, dat de Amerikaanse president Joe Biden vooruitgang boekt met de verkoop van F-16-vliegtuigen, zei nationaal veiligheidsadviseur Sullivan…
Vandaag lazen we dat Turkije het definitieve NAVO akkoord voor Zweedse toetreding op zak houdt, zolang de F16´s niet op Turkse bodem staan. Daarmee mag het overduidelijk zijn dat het niet om Zweden ging en niet om de Koran verbranding, maar om die F16´2 en het EU-lidmaatschap!
